May nagtanong tungkol sa suliranin ng ating mga kababayan tungkol sa pabahay. Ano ang dahilan kung bakit marami ang hindi nakapagbabayad ng buwanang hulog o amortization?

Mayroong ilang kadahilanan na sa aking palagay ay sanhi ng pagkabigo ng iba na maipagpatuloy ang pagbabayad ng hulog sa biniling ari-arian.

Una, hindi talaga nila kayang bayaran ang biniling ari-arian. Hindi nila marahil lubusang naunawaan at pinag-aralan ang kakaharaping pagbabayad na nakapaloob sa pinirmahang kontrata. Posibleng may pera silang pambayad ng downpayment pero hindi nila naisip ang tunay na gastusin para sa mga dokumento, buwis at interes. Anumang pagbabayad nang hulugan o installment ay isang transaksiyon ng pangungutang. At anumang utang ay tiyak na may patong na interes.

Hinayaan nilang makumbinse sila na lubha nilang kailangan ng sariling bahay na kung tutuusin ay hindi pa nila kayang bilhin. Ang totoo, may mga kamag-anak na nagsasamantala para makatira nang libre lalo na kung ang bumili ng bahay ay nagtatrabaho sa ibang bansa.

Maaaring bigla silang nawalan ng hanap-buhay at wala nang regular na kita para maipagpatuloy ang pagbabayad o di kaya ay nagkaroon ng malubhang sakit na kinailangang pagkagastusan ang pagpapagamot.

Umasa silang matapos makabayad ng paunang hulog (downpayment) ay magagawa nilang paupahan ang bahay o ipagbili ito nang may tubo bago pa man dumating ang panahon ng buwanang paghuhulog.

Binili nila ang bahay kahit pa ang kanilang pamilya ay nanatili pa ring nakatira sa kasalukuyang tirahan. Siguro ay nakalimutan nila na ang tinitirhan nilang bahay ay mangangailangan din ng pagkukunpuni at pagmamantine na makakaapekto sa kanilang budget.

Ang isang panghabambuhay na pangarap ang pagkakaroon ng sariling bahay. Tunay ngang maganda ang pagnanais na makamit ito lalo na sa mga wala pang sariling tirahan. Ngunit dapat ay maging responsable ang sinumang nagbabalak na abutin ang pangarap na ito. Mayroon din hindi nakukuntento. May sarili nang bahay ay gusto pa ng mas malaki at mas maganda. Bagama’t walang masama rito, dapat ay masusing pag-aralan ang lahat ng aspeto.

Sinumang hindi makapagbabayad ng buwanang hulog ay mapapatawan ng multa at karagdagang interes maliban pa sa regular na interes nito.  Hindi magtatagal ay lolobo ang pagkakautang hanggang sa hindi na ito kayang bayaran.

Sa mga taong nasa ganito nang sitwasyon, huwag agad susuko at pag-aralan ang problema. Kuwentahin kung kaya mong habulin at bayaran ang mga naipong monthly amortization na di nahulugan. Subukang makipagnegosasyon sa developer kung maaari nilang alisin ang ipinataw na multa at dagdag na interes. Humanap din ng mga posibleng bibili ng bahay kahit pa sa mas mababang halaga. Mas mainam na ito kaysa mabalewala ang lahat na naunang ibinayad.

Nang habulin na ng mga bangko si Eva dahil sa kanyang mga utang, hindi siya nangamba dahil alam niya makababayad siya mula sa kita ng kanyang negosyo. Ngunit nagkaroon siya ng panibagong problema. Nagsimula nang maghinala at magsuspetsa ang kanyang asawa kung saan napupunta ang kita ng negosyo. Nagpasiya si Eva na bumili ng lote sa pamamagitang ng pangungutang sa isang kaibigan sa interes na 4% kada buwan. Balak niyang magtayo ng apartment na paupahan ngunit wala na siyang sapat na pondo para ipatayo ito. Pumasok siya sa isang kumplikadong plano sa pagbuo ng pondong kailangan niya. Nanghiram si Eva ng pera mula sa kanyang mga pauupahin sa gagawing apartment. Nagbigay naman ang mga ito nang walang interes sa kasunduang ipauupa niya ang apartment sa kanila nang libre sa loob ng isang taon.

Napag-alaman ng mga nauna nating binanggit na taong nangutang kay Eva ang kanyang ginawa . Kinumbinse siya ang mga ito na muli silang tulungan at nangakong magbabayad sa kanya kapag sila ay kumita. At gaya ng dati, para bang na-hypnotize ng mga ito si Eva at pumayag naman siyang tulungan ang mga ito. Masyadong kumplikado ang kuwento ni Eva at puputulin ko na sa puntong ito dahil ang kasalukuyan niyang problema ay wala nang kaugnayan sa mga tinatalakay nating detalye.

Sumulat sa akin si Eva upang hingin ang aking tulong na makakuha siya ng isang malakihang utang para mabayaran ang lahat ng kanyang pagkakautang nang hindi nalalaman ng kanyang asawa. Ikinalulungkot kong wala akong maisip na paraan para makahiram siya ng pondo kung hindi ipagbibigay-alam sa asawa ang kanyang gagawin. Hindi ko pa rin maunawaan kung paano siya nakakautang sa bangko gamit na kolateral ang kanilang bahay at lupa na hindi hinihingi ang pagsang-ayon ng kanyang mister. Labag ito sa batas. Lahat ng pautang sa mag-asawa ay kailangang pirmahan at aprubahan ng mister at maybahay.

Ano ang mga aral na matututunan sa mahabang kuwentong ito ni Eva?

1). Una, hindi mo maaaring maibahagi ang anumang bagay na wala ka. Gustong makatulong ni Eva sa kanyang mga kaibigan hanggang sa puntong isakripisyo niya ang kinabukasan niya at ng kanyang pamilya.

2). Usapang pangpamilya ang pera. Itinago ni Eva sa kanyang asawa at mga anak ang lahat ng kanyang mga transaksiyon. Hindi ito mainam lalo pa at nalagay sa alanganin ang kanyang pamilya dahil sa kanyang mga desisyon.

3). Ang kasakiman ay nagtutulak sa ating kumilos nang pabigla-bigla at walang pag-iingat. Dapat ay naging kuntento na si Eva sa kanyang kinikita at hindi na pumasok sa mga negosyo at transaksiyong walang katiyakan.

4). Pag-aralang tanggapin ang pagkatalo at humanap ng paraan para makaangat muli. Ang pamumuhunan sa isang hindi kumikitang negosyo ay “pagtatapon at pagsasayang ng salapi.”

5). Pinakahuli, matutunang sumagot ng “HINDI.”

Nagpautang si Eva nang may patong na 5% interes kada buwan sa mga taong hindi nagsipagbayad sa kanya. Ini-refer niya ang mga ito sa isa pang nagpapautang na nagpatong naman ng 6% interes kada buwan at itinalaga pa si Eva bilang guarantor ng mga pautang na ito. Sumang-ayon si Eva sa ganito dahil inakala niyang ito ang paraan para siya mabayaran ng mga nangutang sa kanya. Sa kasamaang palad, walang bumalik para magbayad.

Natural lamang na si Eva ang pagbayarin sa mga pagkakautang dahil siya ang tumatayong guarantor ng mga ito. Dahil isa siyang mabuting tao at ayaw niyang sirain ang kasunduan sa kanyang paggagarantiya sa pautang, binayaran ni Eva ang mga salaping ipinahiram ng mga nagpautang.

Paano siya nakakuha ng pondong magagamit sa pagbabayad? Isinanla ni Eva ang ilan sa kanyang mga ari-arian sa interes na 2.5% kada buwan para lamang makapagbayad sa kompromiso. Napag-isip-isip niya na mas mababa ang 2.5% buwang interes kaysa 6% kada buwan na ipinapataw sa kanya bilang guarantor ng mga pautang.

Di nagtagal, nakaisip ng paraan ang kanyang mga pinautang upang kumita para makapagbayad ng pagkakautang sa kanya. Nakiusap sila kay Eva na kung maaari ay tulungan silang makapagnegosyo nang may tiyak at malakihang kita. Hindi maunawaan ni Eva kung bakit siya nagpadala sa mga pakiusap sa kanya. Sadya sigurong maunawain si Eva, may “pusong mamon” at nakatuon ang pansin sa posibilidad na makapaningil ng kanyang mga pautang sa kahit anong paraan. Dahil dito, hindi nakatanggi si Eva at muling pinahiram ng pera ang mga ito. Nangutang siya sa isang bangko at ginawa pa niyang kolateral ang kanyang bahay. Ayon kay Eva, nagsimula naman siya sa kanyang negosyo sa pamamagitan ng pangungutang sa bangko gamit na kolateral ang bahay niya. Umunlad naman siya sa ganitong paraan at nagawa niyang bayaran ang mga naunang utang niya sa bangko. Umasa siyang magiging ganito rin ang kapalaran ng kanyang mga tinutulungang mangutang.

Ngunit hindi ganito ang nangyari. Hindi naging matagumpay sa distribution business ang kanyang mga pinautang. Hindi kumita ang mga ito at hindi siya magawang bayaran. Nakapanlulumo pang malaman na inilagay niya ang negosyo sa pangalan ng mga nangutang sa kanya kasama na ang isang blankong deed of sale sa kanya. Nasa pangalan ni Eva ang mga utang sa bangko pero ang negosyo ay nasa pangalan ng mga mangungutang. Nakapatong pa sa kanyang balikat ang pagbabayad ng buwanang amortization sa bangko dahil ayaw niyang masira ang kanyang pangalan at credit rating. Malakas ang loob niyang manghiram sa bangko dahil alam niyang kumikita ang kanyang negosyo.

Tama lamang na mapag-isip-isip ni Eva kung saan siya nagkamali – malambot ang kanyang puso at laging gustong makatulong sa ibang tao. Walang masama sa pagtulong. Ngunit dapat din niyang maisip na “hindi mo maibabahagi sa iba ang anumang bagay na wala ka.” Dahil kung magpapatuloy ang ganitong kaluwagan sa pagpapautang, darating ang panahong siya mismo ay babagsak at hindi na niya magagawang makatulong sa iba. Sa pagnanais niyang tumulong, hindi na niya inisip ang sarili niyang kapakanan. Malalaman natin ang mangyayari kay Eva sa susunod pang artikulo.

Ang ibabahagi kong kuwento sa inyo mula ngayon hanggang sa mga susunod na tatlong artikulo ay batay sa tunay na sitwasyon. Sa unang tingin ay parang hindi totoo pero inilahad ito sa akin kaya naniniwala akong nangyayari ito sa totoong buhay at nararanasan ng karamihan. Bahagya kong papalitan ang ilang detalye gaya ng uri ng negosyo, lokasyon at pangalan para protektahan ang katauhan ng sumulat. Subalit magiging batayan pa rin ng mga artikulo ang kanyang ipinadalang liham kung saan niya inilahad ang kanyang kuwento. Alam kong makikilala ng mga mambabasa ang kani-kanilang sarili sa ilang bahagi o sa kabuuan ng mga pangyayari. Natitiyak kong lahat tayo ay may mga matututunang aral mula sa kanyang karanasan. Ang gagawin kong paglalahad ay ayon na rin sa kung paano niya ito ikinuwento sa aming pagpapalitan ng email.

Si Eva ay mula sa lungsod ng isang lalawigan. May sarili siyang bahay at lupa at aktibo sa retail distribution business. Maganda ang kanyang kita sa pinasok na negosyo pero ang problema niya ay ang kanyang pagkalubog sa utang. Nagsimula ito nang may mga lumapit sa kanyang tao para humiram ng pera. Dahil nga may hawak naman siyang pera at kumikita ang negosyo, naengganyo si Eva na magpautang sa interes na 5% kada buwan. Naisip niyang tama lamang ang ipinapatong niyang interes sa pautang dahil may mga iba na nagpapahiram nang “five-six.” Naging maganda naman ang takbo ng kanyang pagpapautang dahil nagbabayad sa takdang panahon ang mga humiram. Dahil dito, dinagdagan ni Eva ang pondong ipinapautang. Sa kalaunan, masyado nang malaki ang kanyang naipahiram at hindi na makabayad ang mga nangutang sa kanya.

Sa halip na tanggapin na lamang ang kanyang pagkalugi, naisip ni Eva na mas mainam kung irerekomenda niya sa ibang nagpapautang ang kanyang mga kliyente para makabayad ang mga ito sa kanya. Pumayag naman ang panibagong nagpapautang pero mas mataas kaysa 5% interes ang ipinatong nito at ginawa pang guarantor si Eva.

Bago natin ipagpatuloy ang kuwento ni Eva, pag-aralan natin ang mga naging desisyon ni Eva. Kung maganda ang takbo ng negosyo niya, bakit siya nalubog sa utang? Ang pagkakaroon ng magandang kita sa negosyo ay karaniwang nagreresulta ng mabilisan at tiyak na pagbabayad ng mga pagkakautang. Habang lumalaki ang negosyo, natural lamang na kakailanganin pa ring manghiram ng pondo. Kailangan lang tiyakin na mas malaki ang kinikita ng negosyo kumpara sa interes na binabayaran sa utang.

Mainam ang pagpapahiram ng pera kung nakapagbabayad ang mga pinautang. Sana pinag-aralan muna ni Eva bago siya nagpautang sa unang pagkakataon. Pero posibleng kalaunan ay naging “greedy” at ninais niya ng malakihang kita kaya siya nagpahiram nang malaki na hindi muna inaalam kung may kakayahang magbayad ang mga kliyente. Dapat pag-ingatan ang ganitong pagnanais ng sobrang malakihang kita.

Malaking pagkakamali ang naging pasiya ni Eva na irekomenda sa ibang nagpapautang ang kanyang mga kliyente na alam naman niyang walang kakayahang magbayad. Mas mabigat ang pagpayag niyang maging guarantor ng mga ito. Kabisado ng nagpapautang ang pagpapatakbo ng kanyang negosyo kaya mas mataas ang itinakda niyang interes at ginawa nitong guarantor si Eva ng mga inirekomenda niya.

Ipagpapatuloy ko sa susunod na artikulo ang paglalahad sa kung ano ang nangyari sa mga pinautang ni Eva at ang kinahinatnan ng kanilang hiniram na pera sa bagong nagpautang.